فعالان زن افغان مخفیانه شبکههایی حمایتی را برای زنان به حاشیه رانده شده در افغانستان تحت حکومت طالبان ایجاد میکنند.
«شمایل ناصری» ماههاست که برای فرار از دستگیری توسط طالبان خانه به خانه میرود و جایش را تغییر میدهد. جرم او بلند کردن صدایش برای محافظت از زنان افغان از زمان روی کار آمدن طالبان در ماه آگوست ۲۰۲۱ میلادی به این سو بوده است زنانی که از آن زمان به شکل فزایندهای به حاشیه رانده شدهاند.
به گزارش فرارو به نقل از الجزیره، ناصری میگوید: «طالبان دو بار برای دستگیری من تلاش کردند، اما موفق نشدند». او در تماسی تلفنی از مکانی نامعلوم در کابل به خبرنگار «الجزیره» گفت: «من پنهان شدم و تلفنام را خاموش کردم و آنان نتوانستند مرا پیدا کنند».
طالبان زمانی که به قدرت رسیدند وعده حقوق زنان و آزادی بیان را دادند. با این وجود، حاکمان جدید افغانستان از تحقق وعدههای خود عقب نشینی کردند و محدودیتهایی را بر جنبش زنان اعمال کردند. طالبان مقررات سخت گیرانهای را برای پوشش زنان احیا کردند و دبیرستانهای دخترانه را تعطیل نمودند اقداماتی که یادآور خاطرات دوران حکومت سرکوبگرانه آنان در دهه ۱۹۹۰ میلادی است.
طالبان ساختارهای مهم حمایتی مانند وزارت امور زنان را منحل کرده و سازمانهای کلیدی فعال در حمایت از زنان آسیبپذیر افغان را نیز تعطیل کردهاند. ناصری علیرغم تهدیدهایی که برای امنیتاش وجود دارد به تلاش خود ادامه میدهد. او میگوید: «این تهدیدات من را متوقف نمیکند و به راه خود ادامه خواهم داد».
علیرغم آن که اعتراضات خیابانی به رهبری زنان در افغانستان توجه افکار عمومی بین المللی را به خود جلب کرده است در پشت صحنه فعالان زن به طور پیوسته در حال ایجاد شبکههای حمایتی برای زنان به حاشیه رانده، ایجاد سازمانهای مردمی، ثبت موارد خشونت مبتنی بر جنسیت و ایجاد اماکن و فضاهای امن برای زنان در بخشهای مختلف افغانستان بودهاند.
زنان مدافع حقوق زن در افغانستان به آرامی در جهت سازماندهی خود در افغانستان گام بر میدارند، اما این تلاش از نظر وسعت و جغرافیا محدود است و به گفته کارشناسان هنوز قادر به پر کردن شکاف عظیم در خدمات زنان در کشور نیست. دنیا یک هماهنگ کننده سازمان غیردولتی محلی در کابل میگوید: «ما نمیتوانیم به سادگی تسلیم شویم. ما دست کم سعی میکنم با ریسک کردن کاری انجام دهیم».
بر اساس گزارش سازمان ملل، تسلط طالبان بر افغانستان منجر به کاهش ۲۸ درصدی اشتغال زنان در آن کشور شده و به گفته عفو بین الملل و سایر سازمانهای حقوق بشری از زمان بازگشت طالبان به قدرت سایر اشکال خشونت مبتنی بر جنسیت به شدت افزایش یافته است.
سازمانی که دنیا در آن مشغول به فعالیت است شبکهای مردمی را در ۲۰ ولایت از ۳۴ ولایت افغانستان ایجاد کرده بود که ارزشهای دموکراتیک، حقوق زنان و راه حلهایی برای رفع خشونت مبتنی بر جنسیت را در دهه گذشته ترویج میکرد. با این وجود، در طول یک سال گذشته دفاتر آن گروه بسته شد و بسیاری از اعضای آن از کشور گریختند و به گفته دنیا چندین فعال که سازمان غیردولتی او به طور موقت با آنان همکاری داشت چندین ماه در بازداشت به سر میبردند اگرچه از آن زمان به این سو آزاد شدهاند.
با خروج بسیاری از کمک کنندگان بین المللی از افغانستان و با توجه به این که تحریمهای ایالات متحده علیه دولت طالبان تلاشها برای ارائه کمکهای بشر دوستانه را با مشکل مواجه ساخت بسیاری از سازمانهای غیردولتی خارجی نیز به فعالیت خود در افغانستان پایان دادند و حتی در برخی از موارد گزارش شده که کارکنان خود را نیز در افغانستان باقی گذاشتند و با خود از آن کشور خارج نکردند.
با این وجود، زنان افغان در داخل و خارج از کشور برای پر کردن این شکاف به میدان آمدهاند. در دسامبر ۲۰۲۱ میلادی سازمان غیردولتی دنیا پس از مذاکره با مقامهای طالبان توانست در ۱۴ ولایت فعالیت خود را آغاز کند.
«نرگس نهان» سرپرست سابق وزارت معادن افغانستان میگوید: «طالبان گفتند خب، تا زمانی که جلساتی علیه اسلام برگزار نمیکنید و تا زمانی مردم را علیه ما بسیج نمیکنید به فعالیت خود ادامه دهید». او اکنون در کانادا به سر میبرد و به عنوان پژوهشگر ارشد برای سازمان غیر دولتی Voice فعالیت میکند. در میان ابتکار عملهای دیگر، نهان به ارتباط مجدد فعالان زن در سازمانهایی مانند سازمان دنیا با کمک کنندگان بین المللی کمک کرده است. به گفته دنیا سازمان دهندگان توانستهاند این کار را تا حدی با چارچوببندی تلاشهای خود در قالب اصطلاحات اسلامی انجام دهند که آنان را برای طالبان قابل قبولتر نشان میدهد. با این وجود، آنان با پنهان کردن برخی از فعالیت هایشان که احتمالاً طالبان تحمل پذیرش آن را ندارد به اقدامات خود ادامه میدهند.
طالبان حقوق زنان را در چارچوب قوانین اسلامی تضمین کرده و در ابتدا وعده داده بود که زنان از حق تحصیل و اشتغال برخوردار خواهند بود. با این وجود، آن گروه بعداً اقدامات خود علیه زنان را بر اساس تفسیر خاصی که از شریعت اسلامی دارد توجیه کرد.
یکی از تلاشهای بسیار حساس سازمان غیر دولتی دنیا در ولایت پکتیا در شرق افغانستان بوده است که اعضای آن گروه از ماه جولای به طور مخفیانه موارد خشونت مبتنی بر جنسیت را ثبت کردهاند. دنیا میگوید مقامهای محلی از ماهیت واقعی کار آن سازمان بیاطلاع هستند و معتقدند که آنجا یک مرکز مشاوره عمومی است. او درباره فضا و شرایط پکتیا میگوید: «اکثر فعالیتهایی که ما انجام میدهیم از دید دولت پنهان هستند. ما به آنان اجازه نمیدهیم از محتوای دقیق فعالیتهایی که انجام میدهیم مطلع شوند».
سازمانها در مناطق دیگر افغانستان مانند هرات در غرب آن کشور نیز از طریق ظرفیتسازی و تلاشهای مداوم آگاهی بخشی عمومی در میان زنان محلی را انجام میدهند. آرزو یکی از فعالان که ریاست شبکهای از رهبران زن در هرات را بر عهده دارد و هم چنین در پروژه آموزش ۱۵۰ دختر مشارکت داشته میگوید: «علیرغم مشکلات امنیتی من هنوز در صحنه حضور دارم و به کار خود ادامه میدهم. من باید نمادی برای دیگران باشم. داشتن یک درد مشترک ما را به یکدیگر نزدیکتر میسازد».
در اوایل ماه جاری، وزارت امر به معروف و نهی از منکر با متهم کردن زنان به نقض قوانین مربوط به تفکیک جنسیتی و پوشش آنان را از حضور در سالنهای ورزشی و پارکها منع کرد. با این وجود، ناصری و سایر فعالان هم چنان با مشکلات مالی مواجه هستند، زیرا کمکها و حمایتهای بینالمللی به دنبال تحریمهای ایالات متحده پس از بازگشت طالبان به قدرت کاهش یافته است. چندین سازمان دهنده زن گفتند که علاوه بر مسائل امنیتی، آنان مجبور هستند بدون هیچ نوع بودجهای برای حمایت از ابتداییترین ابتکار عملها فعالیت کنند و اغلب مجبور هستند تنها در مورد نیازهای اولیه نمایند.